'Politiek kan nooit dichter bij de mensen staan dan literatuur'

El Nobel de la literatura esta vez es para Mario Vargas Llosa. Es una buena noticia en medio de un clima social y político bastante inquietante aquí en Europa. Leer a 'MVLL' es comprender los mecanismos del poder y las derivas autoritarias a las que llega al ser ejercido de manera impropia.

Cuando lo entrevisté hace unos años en la bruselense Universidad Libre (ULB), le pregunté cuál es para él la relación entre literatura y política, me dijo lo siguiente:

"Una imagen amplia de la humanidad sólo se consigue através de la literatura, no através de la política. Esta última nunca se puede acercar tanto al ser humano cuanto las letras. Justamente por eso hay regímenes que quieren controlar la vida individual de la cuna hasta la tumba. Que se trate de la Inquisición, de los comunistas o de las dictaduras militares en América Latina: siempre consideran la literatura como algo peligroso. La literatura crea a ciudadanos críticos y permite que funcionen dentro de una sociedad democrática. Para proteger a los ciudadanos contra la manipulación, nada que funciona mejor que las novelas o la poesía. Leyendo historias la gente aprende, trasmite lo aprendido y se pone a soñar y a sentir."

Sigue el texto completo en neerlandés (12 de mayo del 2006, justito antes de las presidenciales peruanas)

'De dictaturen hebben de letteren altijd al als een gevaar beschouwd', zei de Peruaanse auteur en liberaal geworden communist Mario Vargas Llosa (70) deze week op een lezing aan de Université Libre de Bruxelles. In een gesprek met De Morgen waarschuwt hij voor de vernieling van de democratie in zijn eigen land.

Door Lode Delputte

Zijn landgenoten zouden op 2 juni wel eens de fel omstreden nationalist Ollanta Humala tot president kunnen verkiezen, een vriend van de Venezolaanse president Chávez. Zelf verloor Mario Vargas Llosa in 1990 de presidentsverkiezingen van die andere populist, Alberto Fujimori.

Intussen is Vargas Llosa, een boegbeeld van de Latijns-Amerikaanse literaire boom en auteur van bestsellers als De stad en de honden, Het groene huis en Lof van de stiefmoeder, helemaal naar de letteren teruggekeerd.

Wordt u als bevoorrecht waarnemer van de politieke chaos in Peru niet verleid door de gedachte dat het er allemaal anders uit had kunnen zien als ú destijds president geworden was?

Mario Vargas Llosa: "Nee, niet echt. Mijn presidentscampagne is een rijke ervaring geworden. Ik heb alles gegeven wat ik kon. Het is me niet gelukt, maar ik heb mijn mislukking aanvaard en ben naar mijn ware roeping teruggekeerd, de literatuur. Ik heb ook altijd gezegd dat mijn passage in de actieve politiek tijdelijk was, wat te maken had met de uitzonderlijke omstandigheden die Peru toen doormaakte: terreur door het Lichtend Pad, corruptie, noem maar op.

"Dat gezegd zijnde, ook als schrijver blijf ik politiek bezig. Ik ben altijd aan debatten blijven deelnemen, ik ben altijd over de vele problemen van mijn land blijven schrijven. Ik blijf conferenties houden en volg de situatie op de voet."

De stad en de honden, Gesprek in de kathedraal, Het feest van de bok: in uw werk duiken thema's als autoriteit en dictatuur voortdurend op, net als in uw politieke vertoog. Wat is het verband tussen literatuur en politiek?

"Een breed beeld van de mensheid krijg je enkel door de literatuur, niet door de politiek. Die kan immers nooit dichter bij de mensen staan dan literatuur. Juist daarom hebben regimes en religies die het individuele mensenleven van de wieg tot het graf willen controleren, of het nu de inquisitie betreft, de nazi's, de communisten of de militaire dictaturen in Latijns-Amerika, literatuur altijd als iets gevaarlijks beschouwd.

"(antwoordt op een vergelijkbare vraag vanuit de zaal) Literatuur schept immers kritische burgers en doet hen binnen een democratische samenleving functioneren. Om de burgers voor manipulatie te vrijwaren werkt niets zo goed als romans en gedichten. Door verhalen te lezen leren mensen leren, leren ze het geleerde aan anderen doorgeven, leren ze dromen en voelen."

Na de eerste verkiezingsronde, waarin Ollanta Humala als winnaar uit de bus kwam, hebt u de democratische politici in uw land opgeroepen een front te vormen tegen hem. Hebt u succes gehad?

"Nee, mijn idee is verworpen. Alan García, de linkse ex-president die het straks tegen Humala opneemt, denkt dat rechts hoe dan ook voor hem zal stemmen, front of niet. García hoopt terzelfder tijd stemmen van Humala af te pakken, waardoor hij zich niet met rechts wil identificeren. Bij rechts heerst dan weer een gigantisch wantrouwen jegens García, die eind jaren tachtig een erg populistisch beleid gevoerd heeft, de banken genationaliseerd heeft, noem maar op. Toch denk ik dat de Peruanen in de tweede ronde hun krachten zullen verenigen tegen Humala. Ze beseffen dat de democratie moet worden gered, zelfs als die een figuur als García aan de macht brengt."

Hoe moeten we ons Humala precies voorstellen?

"Hij versnijdt volop fascisme, nationalisme en communisme. Humala is ook een militair wiens partijapparaat uit militairen bestaat en die heimwee heeft naar de militaire dictator Velasco, die in de jaren zeventig in Peru heerste. Humala wordt bovendien in verband gebracht met de repressie en mensenrechtenschendingen in het kader van de strijd tegen de (maoïstische, LD) guerrilla Lichtend Pad. Hij wil een nationaliseringsbeleid voeren, de grondwet herschrijven en eindeloos herkiesbaar worden, net als Chávez."

U was in de jaren vijftig en zestig communist, daarna bewoog u zich geleidelijk richting liberalisme. Welke culturele en politieke momenten hebben die verandering teweeggebracht?

"Veel heeft natuurlijk te maken met de Cubaanse revolutie van Fidel Castro, tegenover wie alle schrijvers van de zogenaamde 'literaire boom' zich destijds hebben gepositioneerd. Sommigen hebben afstand genomen, anderen (met name Vargas Llosa's ex-kompaan Gabriel García Márquez, LD) zijn gebleven. De breekpunten bij mij waren de door het o zo anti-imperialistische Cuba gesteunde Sovjetinvasie in het toenmalige Tsjechoslowakije in 1968, de ontdekking van het bestaan van concentratiekampen voor homoseksuelen op het eiland, of nog, in de jaren zeventig, het proces tegen de kritische schrijver Hediberto Padilla."

Hoe ziet u de politieke toekomst van uw continent?

"De spanning binnen Latijns-Amerika zal enkel toenemen. Nu is er al veel wrevel tussen Brazilië en Bolivia, en ook tussen Brazilië en Venezuela kan het moeilijk worden. President Lula kan nu eenmaal geen projecten steunen die Brazilië schade berokkenen. Het is nog niet helemaal zichtbaar in de vormen, maar de schok tussen een democratisch linkse stroming en een autoritair linkse stroming is onvermijdelijk. De grootste vijand van autoritair links is historisch nu eenmaal altijd democratisch links geweest."