Volpi en de dood van Latijns-Amerika

Querid@s,

Was met twee collega's van de Süddeutsche Zeitung (München) en een van Visão (Lissabon) aan de wandel in Madrid, waar we uitgenodigd waren voor een rondetafelconferentie over de relaties tussen Latijns-Amerika en Europa. De vraag rees hoe we die eerste regio efficiënter in de kijker konden brengen, nieuwe thema's konden aanreiken om te laten zien hoezeer ze de jongste jaren is veranderd, en hoe goed onze Europese nostalgici van Macondo, magisch realisme en utopisch politiek gedram eraan zouden doen 'El insomnio de Bolivar' te lezen, van mijn Mexicaanse leeftijdgenoot Jorge Volpi.
Mijn excuses dat deze blog de jongste weken wat minder gestoffeerd raakte (druk druk druk), maar laat me jullie minstens bovengenoemd boek aanbevelen, een must read voor iedereen die anno 2010 met Latijns-Amerika bezig is - of wat ervan overblijft: laat ons niet vergeten dat de regio als geoculturele eenheid nog altijd een puur Europees concept is, een scherm waarop we al onze dromen en frustraties projecteren, en onze beschavingsdrang combineren met (door al dan niet geloofwaardig schuldgevoel ingegeven) solidair internationalisme. Neen beste Europeanen, met die ingesteldheid zullen we er niet meer komen. De tijd dat Latijns-Amerika onze honger naar heldendom, revolutie en ideologie (marxistisch of neoliberaal) kon vervullen, ligt finaal achter ons. Vandaag is ALC (América Latina y Caribe) minder een veilige haven voor sentimenteel links of rechts dan wel een economische reus in wording die Europa de spiegel van zijn eigen verdwerging voorhoudt.
Zoals Spanje vanaf 1898 zichzelf moest heruitvinden na het verlies van zijn laatste kolonie, Cuba, zo dreigt meer dan 100 jaar later Europa in zijn geheel die oefening te moeten overdoen. O ja (en zonder per se pessimistisch te willen klinken): Spanje heeft na de instorting van zijn imperium de pijlen op zichzelf gericht en een spelletje zelfvernietiging gespeeld, Burgeroorlog genaamd, waar het tot vandaag niet van bekomen is - zie de mislukte recente poging om gerechtigheid te doen aan de slachtoffers van Franco en de uitschakeling van rechter Garzon.
Ik sprak in Madrid met meerdere collega's uit Argentinië en Chili: eerlijk, die snappen er niets van! Enigszins met het mes op de keel en onder druk van de internationale gemeenschap (sorry: van de universele justitie) zijn zij het voorbije decennium in indrukwekkende mate klaar gekomen met de schrikbewinden van respectievelijk Videla en Pinochet. Een Peruaanse collega verwees dan weer naar zijn oud-president Fujimori, die de rest van zijn dagen in de gevangenis zal slijten. Telkens weer had Europa destijds de mond vol over hoe cruciaal het gerechtigheid, reparatie, mensenrechten en noem maar op wel vond. Welnu, uitgerekend het land dat toen het hardst aan de kar trok, Spanje, slaagt er niet in de goede raad vandaag op zichzelf toe te passen. "Elders ziet Europa alles, thuis is het blind", zei een collega heel terecht. De voorbeelden zijn legio, en te talrijk om er hier zelfs maar een handjevol van op te noemen (ééntje toch: de War on Drugs, waarin we Colombia en Mexico al jaren de les spellen terwijl we zelf nauwelijks inspanningen leveren om de consumptie bij ons aan te pakken)...
Moeten we nu echt aan zelfkastijdiging doen? Neen, Europa is zich in zijn lange, tragische 20ste eeuw al ruimschoots aan autodestructie te buiten gegaan. Maar toch: iets in de huidige onbestemde tijden zet me aan het denken, ergens heb ik het gevoel dat we niet bij de les zijn.
In dat verband, drie korte anecdotes:
a) Aan de Université Libre de Bruxelles vertelde professor Guy Hermet ons in 2001 dat 'Argentijnse toestanden' (de complete instorting van het financiële bestel en blokkering van het banksysteem) ook bij ons niet uit te sluiten vielen. Iedereen lachte schamper. Vandaag zouden we niet meer lachen. Moraal a: niets is onmogelijk, ook niet in negatieve zin, nuchter blijven is de boodschap.
b) Nadat onlangs de aarde had gebeefd in Chili, hoorde ik menig gemiddelde, goed opgeleide maar niet in ALC beslagen Vlaming de vrees uiten dat daar aan het eind van de rit nog meer doden zouden worden geteld dan in Haïti, waar het er op 12 januari al 230.000 waren. Moraal b: we kennen onze wereld niet, anders hadden we Chili van Haïti kunnen onderscheiden.
c) Toen ik mensen vertelde (ik deed het onder meer op radio 1, zie een van mijn vorige posts) wat de ontwikkelingsindicatoren van Chili zijn en hoe rijk dat land wel is, luidde de reactie: 'Help, ze zijn ons aan het voorbijsteken.' Moraal c: we gunnen anderen hun beurt niet, wat een fundamenteel onconstructieve attitude is.
Tel a, b en c op en je ziet hoe de wereld naar Europa kijkt. Overigens: in de bewuste Madrileense bar, ergens tussen Plaza Santo Domingo en Puerta del Sol, hebben we het door Europa gedoopte en betuttelde Latijns-Amerika tussen tapas en cañas door 'dood' verklaard - 'volwassen', als dat beter klinkt. (Toegegeven: niemand had de moed om in één ruk door ook Europa dood te verklaren, of minstens 'hoogbejaard', 'niet meer bij de tijd', 'te oud om nog te leren' enzovoort...)

(Voor de rest hebben we de presidentiële duels of verkiezingen van de volgende maanden nog even doorgepraat: wie wordt de volgende president van Colombia, Santos of Mockus? Wie volgt Lula op, Serra of Dilma? En hoeveel zetels krijgt de Venezolaanse oppositie straks in het parlement? Hoe serieus is de kandidatuur van Jaime Bayly in Peru - en hoe lekker de ceviche bij Gaston, het beroemdste restaurant van Zuid-Amerika, in Lima?)

Zomaar wat bedenkingen op donderdagavond - Saludos, Lode