De pers in Venezuela

Hugo Chávez is al meer dan tien jaar aan de macht in Venezuela. Geen Venezolaan die terug wil naar het corrupte en uitgeleefde 'puntofijismo' van weleer - de monopolistische machtsdeling tussen twee partijen – maar het programma en de visie die El Comandante in de late jaren '90 aan de opinie verkocht, heeft in niets nog te maken met het Bolivariaans-revolutionaire proces van vandaag. In dat lange proces, dat Hugo Chávez in staat stelde stukje bij beetje alle hefbomen in handen te krijgen en zo de noodzakelijke checks-and-balances van de democratische rechtsstaat te elimineren, heeft hij de oppositiemedia steevast in het vizier gehad.

It takes two to tango. De heftigheid van de oppositie, haar betrokkenheid bij of geringe distantiëring van de coup van patroonsleider Pedro Carmona (april 2002) en haar zeer emotionele gefulmineer tegen ieder presidentieel argument hebben Chávez ongetwijfeld mee geradicaliseerd. Maar dan nog: begin augustus heeft 'Uh-Ah Chávez no se va' 32 radiozenders en 2 tv-kanalen uit de ether laten halen, organisaties als Human Rights Watch, Reporters sans Frontières et alii zijn erg verontrust over een mediawet die arbitrair kan worden toegepast op iedereen die buiten de regeringslijnen kleurt.
Natuurlijk moet de mediaruimte ook in Venezuela gedemocratiseerd worden. Als de nieuwste zet van de Bolivariaanse revolutie het resultaat was van oprechte interesse voor een vertegenwoordiging van alle sociale, economische en ideologische stromingen, dan had hij toegejuicht moeten worden. Als dezelfde politiek evenwel bedoeld is om diegenen het zwijgen op te leggen die niet op de officiële lijn zitten, wat hier het geval lijkt, dan is ze eenvoudigweg niet acceptabel.
En o ja: Chávez beschuldigt de oppositiemedia er graag van 'terroristische doeleinden' te dienen. Op veel van die audiovisuele media eist hijzelf echter zendtijd op voor discoursen die soms uren lang duren. Als een bulderbonk als Chávez klaagt dat zijn visie niet aan bod komt of onvoldoende ruimte krijgt, dan zijn er twee mogelijkheden: of hij is paranoïde geworden en zit gevangen in een tunnelvisie, of hij spreekt de waarheid niet.
Nogmaals, Hugo Chávez heeft de enorme verdienste gehad de vinger op de gapende wonde van zijn land te leggen: de schrijnende armoede en de gapende kloof tussen rijk en arm. Een reeks sociale programma's bleek echter beter ontworpen dan dat ze geïmplementeerd werden. De ideologisering en polarisering die volgden, en waar Chávez' machtsbehoud een grotere rol in speelt dan zijn sociale engagement (kijk naar de manier waarop hij zijn familie en clan vooruitgeholpen heeft), is helaas flink andere koek.
Tot slot, en voor ik de volledige versie meegeef van een gesprekje met auteur Edda Armas dat in korter bestek in De Morgen is verschenen, nog dit: Chávez is ook redelijk actief en redelijk betrokken partij in de Hondurese impasse. De parochiaal-provinciale elite die zich in dat Centraal-Amerikaanse land tot een coup meende te moeten wenden om een niet eens nog populaire president de laan uit te pushen, heeft de kennelijk ongeneeslijke dynamiek tussen caudillo's van links en rechts een nieuwe adem gegeven, daar in Latijns-Amerika.

Het grootste slachtoffer van dat alles? De Latijns-Amerikanen zelf. Hun democratie, hun ontwikkeling, hun welvaart. Saludos. Lode



‘Alsof alles duister wordt om ons heen’

Volgens de Venezolaanse schrijfster en voorzitster van PEN-Venezuela Edda Armas sluit Hugo Chávez stukje bij beetje alle openbare ruimten af voor de vrije meningsuiting. ‘Informeren wordt een misdaad,’ zo vreest ze.

Wat betekent de kersverse sluiting van tientallen radiozenders en aangekondigde sluiting van 200 bijkomende kanalen voor de man in de straat? Armas: “De Venezolaanse burgers, ook zij die aan de kant van het proces (zoals Chávez’ Bolivariaanse revolutie genoemd wordt, ld) staan, zijn bijna over de hele lijn tegen wat er nu gebeurt. Veel opgedoekte gemeenschapsradio’s waren niet alleen kritisch voor Chávez, ze verstrekten informatie die je elders niet kreeg, verkeersberichten bijvoorbeeld. In Los Teques ging zo een stadsradio dicht die al 40 jaar bestond en voor veel mensen een toeverlaat was.”

Op veel zenders was de informatie nadrukkelijk anti-Chávez. Beantwoordden die aan de journalistieke vereisten?  “De objectiviteit was vaak zoek omdat ons land vandaag nu eenmaal op twee heel verschillende manieren opgevat, volgens de polarisering die Chávez tot stand gebracht heeft. Hugo Chávez zou een punt hebben als de door hem gecontroleerde radio’s zelf eerlijk berichtten, maar dat doen ze geenszins. Wie naar die zenders luistert, krijgt de indruk dat Venezuela het paradijs is. De misdaad wordt verhuld, de gigantische werkloosheid en voedselschaarste ook, het drama van de hersenvlucht en emigratie nog, fenomenen die dit land destijds vreemd waren.”

Een nieuwe wet voorziet strenge celstraffen voor journalisten die zich aan zogenaamde ‘mediaterreur’ bezondigen. Wat betekent dat concreet?  “Dat wie er een andere mening op na houdt dan de regering en daarvoor opkomt, strafbaar is. Dat de berichtgeving over gevoelige thema’s onmogelijk wordt en dat er een vreselijk angstklimaat ontstaat. Het is alsof alles duister wordt om ons heen.”

Doet de verstrakking zich ook op andere terreinen gevoelen? “Op alle terreinen. Met de PEN-club hadden wij schrijvers vroeger museum- en bibliotheekzalen te over tot onze beschikking. Voor colloquia, voor lezingen. Vandaag zijn we aangewezen op een tweetal zalen die door de oppositie gecontroleerd worden. Hetzelfde met buitenlandse boeken: doordat de regering het deviezenverkeer streng controleert, komen we nauwelijks nog aan materiaal dat buiten Venezuela wordt gepubliceerd. Als we boeken willen aankopen, pakweg bij Amazon, dan moeten we de staat behalve de titel, auteur en uitgever ook een synopsis opgeven en de reden van aankoop. In het kader van de zeer ideologische nieuwe onderwijswet worden heel wat boeken uit de programma’s geschrapt en komen er andere in de plaats. De geschiedenis die altijd onze geschiedenis geweest is, blijkt plots van geen tel meer. Intussen wordt ook de kieswet herbekeken, bestudeert de regering of ze telefoongesprekken als dit kan laten opnemen enzovoort.”

Hier en daar komen burgers de straat op, maar van de grootste protestmarsen tegen de inperking van tv-zender RCTV in 2007 is geen sprake meer, hoe komt dat? “Tegen sommige oppositieleiders lopen processen, andere zijn naar het buitenland gevlucht of worden geïntimideerd. Daardoor is er geen organisatie meer. Het lijkt alsof de straat verlamd is.”

Hoe reageert de internationale auteurswereld op de toestand? “Goed. Een paar jaar geleden zag je nog heel veel verwarring in de geesten en wisten mijn buitenlandse collega’s zo goed niet wat ze met Chávez aanmoesten. Intussen hebben ze gezien dat ook veel linkse en socialistische auteurs zich hier van Chávez hebben afgekeerd. Iedereen snapt vandaag dat er een groot probleem is in Venezuela.” (LD)